De onstuitbare drang van Bertha Jordaan- Van Heek, tachtig jaar terug, om het verlopen Welbergen in bezit te krijgen heeft grote gevolgen gehad voor de cultuur-historie van het Nederlands-Duits grensgebied. Daar, even achter Ochtrup, net voorbij het belendende dorpje Langenhorst, ligt een juweel van een kasteeltje. Goed onderhouden, verantwoord gerestaureerd, geflankeerd door watermolen en graanspieker en omgeven door een kleinschalig parkje, schurkt het zich behaaglijk in de armen van een brede gracht. Van de woeste wereld geen spoor, of het moet de ronkende tractor zijn waarmee een bosbeheerder het omringende bomenbestand uitdunt om de natuur optimale leefomstandigheden te kunnen bieden. De plek moet een waar eldorado geweest zijn voor Bertha Jordaan-van Heek. Niet omdat ze als lid van de gegoede burgerij geen rustiek gelegen optrekjes gewend zou zijn, naar omdat het Middeleeuws kasteel en zijn entourage een rijk gevulde inspiratiebron was v'oor iemand die het schilderen als passie had.

Bertha van Heek was de dochter van de Twentse textielgigant Gerrit Jan van Heek. Ze werd in 1876 geboren en interesseerde zich al jong voor de schilderkunst. Twentse 'meesters' als Enschedeër L.J. Bruna en Almeloër Arnold Marc Gorter leidden haar op het artistieke pad. Maar haar grote voorbeeld werd professor Alexis Vollon in Parijs bij wie ze vele lessen volgde. Ze was voordien ook al vaak te vinden in de Franse hoofdstad en daar ontmoette ze op een dag Jan Jordaan, eveneens een telg uit een Twentse textielfamilie. Hij was er bankier, bij de bank Jordaan, Cohen & Wennink. In 1907 trouwden ze, in het Van Heekshuis in Enschede, pal achter de grote kerk op de Markt, ook wel 'het huis met de hoge stoep' geheten en later onderkomen van de openbare bibliotheek en het Creatief Centrum.

Een theehuis van de Jordaans, in de buurschap Rothenberghe nabij het Duitse WeIbergen, bracht het echtpaar - door erfenissen van beide kanten meer dan bemiddeld geworden - op het idee in dit glooiende landschap met een fantastisch uitzicht een landhuis te bouwen. En zo geschiedde. Op een heuvel even buiten het dorp Welbergen verrees in de jaren 1921-1924 de villa Rothenberghe, die daarna als hoofdonderkomen voor Jan Jordaan en Bertha van Heek diende. Het huis staat er nog en is verhuurd aan de Universiteit van Münster, die er seminars houdt en cursussen geeft.

Rondtoerend in de omgeving moet Bertha menigmaal de oude, in verval geraakte Wasserburg Welbergen aangedaan hebben. In 1929 deed zich de kans voor om het kasteel te verwerven, van de toenmalige eigenaar, de familie Druffel. Broer Jan van Heek bemoeide zich ermee en na zijn advies 'Heb je er plezier aan, dan zou ik het niet afraden' hakte Bertha de knoop door. Voor 180.000 Nederlandse guldens was ze ineens kasteelvrouwe. Met een burcht, een watermolen, een korenspieker, dertien boerderijen en 625 hectare grond, waaronder het natuurgebied het Gildehauservenn. Geen aankoop die bedoeld was om rendement op te leveren, maar 'puur uit liefde en piëteit voor het oude'.

Het Haus Welbergen kwam daarmee voor de tweede keer in Nederlands bezit. De Twentse adellijke familie Schele, bekend als eigenaar van de havezate het Weleveld bij Hertme, ging het echtpaar Jordaan-Van Heek drie eeuwen eerder voor. Maar de geschiedenis van de burcht gaat veel verder terug. In de archieven zitten akten uit 1282 waarin voor het eerst de naam van de Herren van Welbergen opduikt. In latere eeuwen kwam de 'Hofplatz' in handen van verschillende families. Die verbouwden bet pand regelmatig. Aanvankelijk was het aanzienlijk kleiner dan tegenwoordig. De familie Oldenburg zorgde in de zestiende eeuw voor de huidige omvang en stijl, Heinrich Franz Buchholz bracht rond 1730 enkele bouwkundige veranderingen aan. Samen maakten ze Wel bergen tot wat het nu is: een huis met goede verhoudingen, geen overdreven bouwvormen of decoratie, opgetrokken uit bakstenen en voorzien van zandstenen kozijnen. De plek van de burcht is indertijd niet zomaar gekozen. In deze buurt stroomde de Gauxbach en die kon zorgen voor voortdurend met water gevulde grachten. Met een ophaalbrug en enkele poortgebouwen waren de bewoners redelijk veilig voor kwaad willende lieden.

Jan Jordaan overleed in 1935, zijn vrouw Bertha in 1960. Het echtpaar bleef kinderloos. Vlak voor haar dood nam ze het initiatief om een stichting op te richten waarin het bezit zou worden ondergebracht. Dat is de Bertha Jordaan-Van Heek Stiftung. Deze stichting verpacht de bijbehorende landerijen en boerenerven, beheert het huis en onderhoudt het. Bertha en Jan sloegen weliswaar meteen na de koop aan het restaureren, in 1960 was alweer van flink wat achterstallig onderhoud sprake. Vooral in de jaren zestig heeft de stichting flink aangepakt. In en buiten het huis zelf. Want het meest rigoreus was de aanpak van de voormalige Bauerngasthof Alter Posthof. Die stond ooit aan de rand van het dorp Welbergen, werd door de stichting aangekocht, afgebroken en vervolgens nabij de burcht steen voor steen weer opgebouwd, op een plek waar vroeger ook een herberg gestaan heeft.

Later kregen de molen en de graanspieker een opknapbeurt, werden gracht en bosvijvers uitgebaggerd, meubilair en schilderijen gerestaureerd, uurwerken hersteld, kwamen er gordijnen in de verschillende vertrekken en een vleugel in de salon, waar ook concerten gegeven worden. Want de stichting heeft zich behalve het overeind houden van het kasteel ook als taak gesteld de kunstzinnige en culturele uitwisseling tussen Nederlanders en Duitsers te bevorderen. Een door stichtingsvoorzitter Jan Jordaan met gepaste trots opengeslagen gastenboek bewijst voor hoeveel culturele ontmoetingen Welbergen al als decor gediend heeft. Zoals het dat ook zo vaak deed voor de schilderkunst van Bertba Jordaan-Van Heek.

Veel van haar werken hangen in het huis. Temidden van een schat aan artistieke uitingen van andere kunstenaars. Want Welbergen heeft een hoog te waarderen kunstbezit. Doorgaans blijft al dat moois verborgen voor het toevallig passerend publiek. Buitenbezichtiging van Welbergen is weliswaar het gehele jaar door mogelijk, het betreden van de burcht kan alleen door groepen na voorafgaande opgave. Maar dan is ook met eigen ogen te zien wat Bertha van Heek en Jan Jordaan uit liefde en piëteit voor het oude hebben nagelaten.

Auteur: Gerard Vaanholt

Eerder gepubliceerd in Twentsche Courant Tubantia 3 mei 2000