Johan Haanstra is opgeleid aan de Rijksacademie van Beeldende kunsten in Amsterdam. Dat was een bijzondere keuze voor een jongen uit de provincie. Je moest een pittig toelatingsexamen doen en de kosten voor een driejarige opleiding plus verblijf in de hoofdstad waren niet mis. Het tekent de idealen en ambities in het onderwijzersgezin Haanstra dat dit kon. Van vader Haanstra moesten de vier jongens eerst kweekschool doen en hun vervolgopleiding zelf betalen. Johan kreeg financiële steun van enkele gegoede burgers uit de omgeving. In de vakanties gingen hij dan met een map tekeningen bij zijn weldoeners op bezoek, om zijn vorderingen te tonen en hen als dank een tekening te laten uitzoeken. Huize Haanstra in Goor was een plek waar filosofie, kunst, muziek, literatuur, kortom beschaving heerste. Broer Bert Haanstra zou de beroemde cineast worden.Vader Folkert ging in 1935 vervroegd met pensioen en legde zich toe op schilderkunst. Met succes. In 1955 was hij de tweede die de Geraert ter Borch prijs kreeg toegekend.

Johan vestigde zich na zijn academietijd in Enschede, waar hij een gezin stichtte. Hij verdiende de kost met het schilderen van portretten. In de latere oorlogsjaren keerde hij tijdelijk terug naar Goor, waar hij in het huis van zijn vader de kunstenaars uit de onderduik in de omgeving ontmoette. Hij was medeoprichter van de Nieuwe Groep, waartoe ook zijn vader, zijn broer Folkert jr, Riemko Holtrop, Ben Akkerman, Wim ten Broek, Bas Kleingeld en Jan Broeze hoorden. Met zijn medeoprichters en de later aangeschoven Henk Lamm, Jan Schoenaker, Hubert van Hille en Jan Stroosma had hij een aantal spraakmakende tentoonstellingen in Overijssel en daarbuiten. Hij keerde terug naar Enschede en hervatte zijn portretpraktijk. Toen hij in 1950 docent aan de AKI werd, had hij naar eigen zeggen zo’n tachtig mensen in het hele land geportretteerd. Hij behoorde tot de uitverkorenen die de jonge koningin Juliana mochten portretteren.

Op de academie doceerde hij aanvankelijk teken- en schilderkunst, maar al gauw kwam daar monumentale kunst bij. De wederopbouw vroeg om wandschilderingen, wandkleden en mozaïeken voor nieuwe scholen en overheidsgebouwen. Hij moest zich bijscholen, maar gezien de toekenning van de eerste Geraert ter Borch prijs, ging hem dat snel en goed af. Hij ontwierp een hek, glasappliques en baksteenreliëfs. Vooral de wandkleden trokken hem. Grote gestileerde vormen, gedempte kleuren, fijnzinnige nuances. Zijn vrije werk, vrij conservatieve landschapsgouaches, kwam een beetje tot stilstand onder de grote werkdruk die onderwijs en monumentale opdrachten op zijn schouders legde. Hij hield het dan ook niet vol. Begin jaren zeventig werd hij geveld door een diepe inzinking hetgeen uitliep op vertrek uit het onderwijs en uit zijn huwelijk.

Hij vestigt zich in 1976 in Warns (Friesland), samen met oudleerlinge Ina Hogen Esch. De reden dat hij voor Friesland kiest is dat hij dierbare jeugdherinneringen bewaart aan vakanties bij familie in Dokkum. Vader Haanstra mocht dan wel in Amsterdam geboren zijn, zijn familie was door en door Fries. In Warns gaat Johan weer schilderen. De schilderijen die hij maakt getuigen van een nieuw élan, een ware wedergeboorte. Hij geeft ze titels ontleend aan de topografie van Friesland, maar van landschapsschilderijen in de gebruikelijke zin des woords is geen sprake. Het zijn nonfiguratieve doeken in heldere kleuren, ongebonden en vrij. “Krachten die op elkaar inwerken”, noemt hij het zelf. Waarbij we dan aan de kracht van kleur en van vorm moeten denken. In 1981 komt het werk voor het eerst naar buiten. Galerie Espace in Amsterdam heeft de primeur. Een succes. De tentoonstelling wordt door diverse instellingen in het land overgenomen. In de tien jaar die hem nog resten schildert hij onverdroten voort. Wie zijn werk nu wil zien kan terecht in Rijksmuseum Twenthe en bij diverse galeries, vooral in Friesland. De Overijsselse schilder Johan Haanstra is in zijn tweede leven een Fries schilder geworden.

Auteur: Drs M.H.(Peggie) Breitbarth-van der Stok

Zie ook Biografisch Portaal