Joan Cele (1347-1417)


Joannes Cele was rector van een school te Zwolle, die door zijn toedoen vermaard zou worden. Hij is in Zwolle geboren omstreeks het midden der 14e eeuw en in 1417 in dezelfde plaats overleden. Zijn ouders stamden uit geslachten van stadsbestuurders, n.l. die van Sobbe en van ten Weerde. Na het eerste onderwijs op de parochieschool in zijn geboorteplaats te hebben ontvangen, bekwaamde hij zich elders verder, het laatst aan de hogeschool te Praag. Hij onderscheidde zich door aanleg, buitengewone ijver en goede prestaties, die zo opvielen dat hij bij terugkomst in Zwolle in 1377 door het stadsbestuur tot rector der Latijnsche school werd aangesteld. Kort daarna vergezelde hij zijn goede vriend Geert Groote op diens reis naar Parijs en zij bezochten onderweg het Augustijner klooster te Groenendael, bij Brussel, waarvan Ruysbroeck prior was. Ook bezochten ze kloosters waarvan bekend was dat daar het belang van goed onderwijs onderkend werd. Thomas à Kempis maakte later melding van deze reis. Hij noemt Johan Cele en Geert Groote: ‘twee mannen, één van ziel en één van zin’. Beide beoefenden zij met liefde de wetenschap en ijverden zij voor de verbetering van het onderwijs (fraterscholen). Nauwelijks was Cele aan het hoofd der Zwolse school geplaatst, of het nieuws over zijn hervormingen sprak zich rond.

Toen hij rector werd, telde de school slechts weinig leerlingen en was deze buiten Zwolle en omgeving nauwelijks bekend. Onder Cele kwamen er studenten, zowel met een geestelijke als wereldlijke achtergrond, naar Zwolle uit heel het Sticht, uit Holland, Gelderland en Friesland, uit Brabant, Vlaanderen en Luik, uit Rijnland, Westfalen, Saksen, Cleef en andere Duitse landen. Sommige jaren telde de school 800 à 1000 leerlingen. Ieder rekende het zich tot een eer op de school van Cele zijn opleiding te hebben ontvangen; haar leerlingen werden als onderwijzers naar de voornaamste kloosters in het binnen- en buitenland geroepen. De latere kloosterhervormer Johannes Busch was ook een van zijn leerlingen.

Joannes Cele staat in de geschiedenis van het Nederlandse schoolwezen te boek als een zeer bekwaam onderwijzer en opvoeder, als een man van stipte orde en strenge tucht. Ook aan zijn medeonderwijzers stelde hij strenge eisen; zij moesten hun leerlingen tot voorbeeld zijn in vlijt, gehoorzaamheid, ingetogenheid en andere deugden. Veertig jaar heeft hij aan het hoofd der Zwolse school gestaan. Zijn lijfspreuk was: ‘Het hemelrijk wordt niet veroverd door veel weten en veel spreken, maar door werken en door weldoen’. Niet alleen als voortreffelijk onderwijzer wordt Cele genoemd, maar ook als ‘hersteller der geleerdheid’ en als bevorderaar der beschaving. Ook was hij stichter van een belangrijke bibliotheek. In de Heilige Schrift was hij zeer ervaren. Voorts staat hij bekend als hervormer van het kerkgezang en als bekwaam organist.

Hij overleed 9 Mei 1417, in de ouderdom van ongeveer 70 jaar, en werd in het door hem geliefde klooster Windesheim begraven. Geschriften van hem zijn niet bewaard gebleven, wel brieven van geleerde tijdgenoten aan en over hem.

Tekst: Redactie van deze website
Zie ook Biografisch Portaal
Geboren:   circa 1347 Zwolle
Overleden:   circa 1417 Zwolle
Publicaties:   Jan Cele in het licht van z?n relaties : portret van een opmerkel?ke devoot te Zwolle / door R.T.M. van D?k In: Zwols historisch jaarboek, 1985 Joan Cele : Modern Devoot, dichter en pedagoog / door Marijke Z.G. Relker-Veneberg. Hengelo, 1990. 33 p.
Laatst bijgewerkt op:   27-02-2014