Jan Arent Godert de Vos van Steenwijk

Jan Arent Godert de Vos van Steenwijk werd op 30 november 1713 in de stad Vollenhove geboren als zoon van Jan Arent en Susanna Eleonora van Tuyll van Serooskerken. Zijn moeder hertrouwde na de dood van zijn vader met Rutger Andreas van Patkull. Dit huwelijk hield geen stand en werd in 1735 ontbonden. Jan Arent Godert overleed op 17 juni 1779. Omtrent Jans jeugd en opvoeding is weinig bekend. Hij stond niet ingeschreven bij een hogeschool of universiteit. In 1725 overleed zijn oudere broer Reint en rustte op Jan de verantwoordelijke taak om het geslacht De Vos van Steenwijk voor uitsterven te behoeden. In 1733 werd hij bevoegd verklaard zijn goederen in Overijssel en Drenthe zelfstandig te beheren. Sommige Drentse edelen zagen in hem de toekomstige drost van de Landschap, maar Jan koos voor Overijssel. Hij liet zich daar in 1738 van zijn Vollenhoofse bezitting Nijerwal in de ridderschap verschrijven en begon in dit gewest zijn politiek-bestuurlijke carrière.

Gedurende de zomermaanden verbleef de familie op het huis de Havixhorst in De Wijk in Drenthe. Niet ver daar vandaan, op het Slot bij Meppel, woonde Otto Ernst Gelder graaf van Limburg Stirum (zie elders op deze website) met zijn gezin. Otto behartigde de belangen van Willem IV, die in Overijssel de verheffing tot stadhouder nastreefde. Jan trad in 1734 namens de prins op als doopheffer bij de doop van Otto's vierde zoon.

In 1739 zorgde een ernstig conflict tussen de drost van Vollenhove Hendrik van Isselmuden en Jan ervoor dat de kwartierridderschap in twee facties uiteenviel. Jan was verliefd geworden op Geertruid Agnes van Isselmuden. Zij was een nichtje van de drost en stond onder zijn voogdij. Deze wilde toestemming voor het huwelijk geven, op voorwaarde dat Jan ten gunste van Geertruids broer zijn sollicitatie naar de bediening van een commissie zou opgeven. Jan ging hiermee akkoord, maar de aanstaande zwager was amper in de commissie bevestigd of Hendrik trok zijn belofte in. Daarop organiseerde Jan een 'cabaal' tegen de drost, dat door zijn stemmenoverwicht de commissie verdeling in de ridderschap naar zijn hand kon zetten en daarmee de drost vleugellam maakte. Daarna had Jan zijn Drentse buurman opgezocht en verzekerd dat hij en zijn companen de zaak van de prins zouden steunen. Sedertdien bestond er tussen Jan en Otto naast de gebruikelijke burenbeleefdheid een vriendschap, die door beiden om politieke redenen werd gecultiveerd. Voor het overbrengen van boodschappen maakten zij gebruik van personeel van de Havixhorst en het Slot. Afgaande op de manier waarop Otto over Jan aan de prins schreef, werd de politieke vriendschap geleidelijk aan hartelijker en inniger. Beide families nodigden elkaar uit voor een visite, een diner of jachtpartij. Jan had zijn liefde voor Geertruid vanwege de botsing met haar oom aanvankelijk opgegeven, maar in 1743 trouwde hij alsnog met haar. Van Limburg Stirum en zijn vrouw behoorden tot de speciale genodigden.

Jan had ondertussen zoveel aanzien en invloed in Vollenhove verworven dat hij geen rekening meer hoefde te houden met de sentimenten van Tonele' drost. Na zijn opmerkelijke actie in 1739 was Jan feitelijk de leider van de Vollenhoofse ridderschap geworden. Door zijn krachtdadig optreden en wellicht politieke sluwheid had hij ook buiten dit kwartier de aandacht getrokken en indruk gemaakt. Niet voor niets gebruikte Van Limburg Stirum voor hem de bijnaam van 'Ie Renard'. Jan onderhield uitstekende contacten in Den Haag en behoorde daar tot de oprichters van de oranjegezinde Groote Sociëteit. Van 1740 tot 1753 had hij zitting in de Staten-Generaal of Raad van State. Toen de Staten van Overijssel in 1747 Willem IV aannamen als stadhouder, zat Otto's taak als bepleiter en wegbereider van de stadhouderlijke verheffing erop. Binnen het kwartier van Vollenhove had zijn 'ami Voss' in belangrijke mate bijgedragen aan de acceptatie van de prins. Hij werd daarvoor in 1751 beloond met het drostambt Vollenhove, ten koste van de kandidaat die door Hendrik van Is-selmuden naar voren was geschoven. Begin juli van dat jaar hield het gezin De Vos van Steenwijk met groot ceremonieel vertoon zijn intocht in Vollenhove.

Na verloop van tijd kwam Jans verhouding met het stadhouderlijk hof onder druk te staan, doordat hij zich kon vinden in de denkbeelden die door Joan Derk van der Capellen in de Overijsselse Staten naar voren werden gebracht. Jan was met hem vóór afschaffing van de drostendiensten en stemde als enige uit de ridderschap tegen Van der Capellens uitzetting uit de statenvergadering in 1778. Overigens meenden sommigen dat zijn steun voor de afschaffing van de drostendiensten werd ingegeven door het financiële voordeel dat hij daarbij zou halen. Hem was namelijk een schadeloosstelling voor de afschaffing in het vooruitzicht gesteld, terwijl geen diensten in zijn ambtsgebied werden uitgevoerd. In de jaren die volgden scheurde de politieke natie langs de scheidslijn tussen voor- en tegenstanders van verandering en vernieuwing in tweeën. Jans zonen Joan Arent en Carel ontpopten zich daarbij tot voormannen van de patriotten in Overijssel en Drenthe. Hun vader maakte dat niet meer mee, maar deze heeft ongetwijfeld invloed gehad op de gedachtenvorming van zijn zonen, zoals hun studie mogelijkerwijs zijn politieke ideeën heeft beïnvloed. Bij zijn overlijden was de ridderschap opnieuw verdeeld. Eén van de eerste oogmerken van Jans opvolger Derk Bentinck was het herstellen van de eenheid in het kwartier. Jan hield van stijl. Zijn inhuldiging als drost, waarvan in de NederlandscheJaarboeken verslag wordt gedaan, getuigt daarvan. Tijdens zijn bewind werd een nieuw ridderschapsgestoelte in de Grote Kerk van Vollenhove geplaatst en voorzien van bijbels. Waarschijnlijk ter gelegenheid van hun huwelijk lieten Jan en Geertruid zich door P. de la Croix portretteren. Jan werd daarbij als riddermatige op de traditionele manier, dat wil zeggen in harnas, afgebeeld.

Zijn financieel inzicht en enkele erfenissen stelden hem in staat het oude huis de Havixhorst te laten vervangen door een gebouw, dat aan de smaak van de nieuwe tijd voldeed. Door aankoop van de havezaten de Hogenhof bij Olst en De Oldenhof bij Vollenhove had hij tenslotte voor ieder van zijn vier zoons een havezate in Overijssel of Drenthe beschikbaar en daarmee hun entree in een ridderschap mogelijk gemaakt. Jans vrouw was in Vollenhove gedoopt op 16 november 1721 als dochter van Johan van Isselmuden en Theodora Margareta van Essen. Zij overleed aldaar op 18 september 1793. Uit het huwelijk werden tien kinderen geboren.

Auteur: Js. Mooijweer (uit Overijsselse biografieën)